Uçan payanda, Gotik mimarlıkta kullanılan destekleyici strüktürel bir yapı elemanıdır. Tam ya da yarım kemerden faydalanarak, duvardan gelen yükü bir dış payandaya veya başka bir desteğe ileterek, yükün zemine iletilmesini sağlar.
Uçan payanda bir yapının duvarlarından, çatının ya da tonozun ağırlığını destekleyen, yarım kemer şeklinde kiriştir. Yapı yükü aşağıya doğru uçan payandalar sayesinde iletilir.
Tarihçe
Uçan payanda geç antik çağda kullanılmaya başlanmış, sonrasında Gotik mimari döneminde geliştirilmiş. Genellikle Avrupa’nın büyük katedrallerinde karşımıza çıkan bu destekleyici eleman, Gotik dönemin başlamasıyla beraber, mimarlar daha ihtişamlı ve büyük ölçekte katedraller inşa edebilmek için kullanmaya devam etmiştir.
Mimari Örnekleri
Uçan payandalar daha çok büyük ölçekteki katedrallerle özdeşleşmiştir. En popüleri ve en eskisi Fransa’nın Paris şehrindeki Notre Dame Katedrali’dir. Saint-Germain-des-Prés Kilisesi’nde üst duvarları desteklemek amacıyla da bu yanal destek elemanlarını görebiliriz.
Daha sonraki mimarlar, tasarımını kademeli olarak geliştirerek, inşa etmeye devam etmiştir. Bunlardan bazıları; Amiens Katedrali, Le Mans Katedrali ve Beauvais Katedrali’dir.
Geç Gotik mimari tasarımında, bazılarına süslemeler ve nişler içine yerleştirilmiş yontulmuş figürler eklenmiş ve geliştirilmeye devam etmiştir.
Uçan payandalar, destekleyici eleman olarak günümüzde hala istinat duvarları ve barajlar gibi büyük ölçekteki yapılarda kullanılmaktadır.
Payanda ve Uçan Payanda Arasındaki Fark
Payanda, duvarın dışa doğru eğilmesini önlemek için, yapıya karşı yönde inşa edilmiş destek öğesidir. Uçan payanda ise duvardan gelen yükü bir kemer ile zemine ileterek destek sağlar.