12. yüzyılın ikinci yarısında gelişmeye başlayan Gotik sanat, 13. yüzyılda bütün Avrupa’ya yayılmıştır. Gotik sanatın görüldüğü yıllar üç farklı dönem olarak inceleniyor. 1200 yılına kadar kısma Erken Gotik, 1250 yılına kadar olana Yüksek Gotik ve sonrasına ise Geç Gotik deniyor.
Sanatın tüm alanlarında kendisini gösteren bu akım en çok mimarı yapıda görülüyor. Öyle ki Gotik Tonoz olarak anılan, temel mimari parçalar bile yaratmıştır.
Gotik Mimari ve Sanatının Ortaya Çıkışı
İtalyan ressam ve mimar Giorgio Vasari ilk kez “Gotik” kelimesini kullanmıştır. Barbar olarak bilinen Gotlara özgü anlamında, alçaltıcı bir tarzı ifade etmek için söylemiştir. Farklı kaynaklara bakıldığında bu iddiayı çürütenler ve tarihlerin tutmadığını belirtenler de vardır. Söylentiler ne olursa olsun Gotik sanat, Romanesk akımının ardından başlamıştır.
Politik olarak çok fazla değişkenin olduğu bu dönemde, Haçlı Seferi sebebiyle Gotik Mimari de hızla yayılmıştır. Sanat ve entelektüelite artık dini yapılardan çıkmış, üniversiteler ve meslek kuruluşları oluşmaya başlamıştır.
Bu kadar köklü değişimlerin yaşandığı bir dönemde, kilise kültürel hayat üzerindeki baskıyı çoğaltmıştır. Gotik dönem mimarisi için gösterilen en güzel örnekler katedraller ve manastırlardır. Diğer tüm yapılardan yüksek olarak tasarlanan mimari örnekleri, Hıristiyanlığın her şeyin üzerinde olduğunu vurgulamak için yapılmıştır. Böylece aydınlara ve halka belli mesajlar iletilmek istenmiştir.
Gotik Mimari Özellikleri
Gotik mimari yapısal olarak üç temel özelliğe sahiptir: Sivri kemer, uçan payanda ve kaburgalı tonoz.
- Gotik üslubu genel olarak incelediğimizde ilk dikkati çeken eserlerin uzunlamasına büyümesidir. Sadece mimari kullanımında değil heykel ve resimlerde de gözlenir.
- Gotik dönem mimarisi süslemeleri çoğaltmış, birbirine geçmiş şekillerden oluşan bir tarzı benimsemiştir.
- Dönemin en belirgin özelliklerinden olan sivri kemerler, aslında uzayan binaların ağırlık sorununu çözmek için tasarlanmıştır. Estetik olarak da benimsenen bu kemerler Gotik mimarisinin temsilcisi haline gelmiştir.
- Verilmek istenen mesajı vurgulamak adına bolca ışığın içeri girmesi istenmiştir. Bu nedenle çok fazla pencere kullanımına gidilmiştir.
- Ruhani havanın tamamlanması için gotik mimari üslubunda bolca vitray işlemesi görülür. Motiflerin anlamlarının yanı sıra, ışık hüzmeleriyle de farklı bir ambiyans yaratılır.
- Gotik mimari ile birlikte dış cephelerde süslemeli geniş kapılar, heykeller ve kabartmalar kullanılmıştır.
- Cephenin tam olarak orta kısmına denk gelen ve dini resimlerle bezenmiş gül pencereler de bu dönem mimarisinin belirgin özelliklerindendir.
Gotik mimari bir eseri çok uzaktan bile tanıyabilirsiniz. Sivri ve upuzun kuleleri olan, yücelik hissi veren yapılardır.
Gotik dönemde resim ve heykellerde perspektif ve gerçeklikten ziyade dini içerikte olması önemlidir. Heykeller genellikle Gotik mimari eserlerde kullanılması için yapılmıştır.
Gotik Mimari Örnekleri
İlk olarak Paris ve çevresinde görülmeye başlanan Gotik mimari örnekleri, Avrupa’da pek çok ülkede bulunmaktadır.
Notre Dame Katedrali / Paris: “Notre Dame” Fransızca’da “bizim anamız” anlamına gelmektedir. Bu da Meryem Ana’yı betimlemek için kullanılır. Pek çok kilisede bu tabir kullanılsa da Gotik mimari örnekleri arasında en bilindik olan Paris’te olandır. 1345 yılında yapımı tamamlanan katedral, bu mimari akıma ait tüm özellikleri barındırır.
Floransa Katedrali / İtalya: Duomo veya Santa Maria del Fiore isimleriyle de bilinmektedir. 1296 yılında başlayan yapımı devamlı süren ilavelerle 1903 yılına kadar devam etmiştir. Bu nedenle Geç Gotik dönemi ve Rönesans esintilerinin de olduğu bir mimari eserdir.
Canterbury Katedrali / İngiltere: İlk yapımı 6. yüzyılda olan bu eser yangında harap olunca Gotik üslubu kullanılarak yeniden inşa edilmiştir. Önemli tarihi olaylara tanıklık etmiş olan katedral, Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.
Köln Katedrali / Almanya: Yapımı tam olarak 632 yıl sürmüştür. 350 yıl boyunca maddi sorunlar nedeniyle inşasına ara verilmiştir. Gotik dönem mimari örnekleri içerisinde en yüksek ikinci kuleye sahip eserdir.
Leuven Belediye Binası / Belçika: Geç Gotik döneme ait bu bina, dini yapı olmayan sayılı Gotik eserden biridir. 1448-1469 yıllarında inşa edilmiştir. Adeta dantel gibi işlenmiş olan bu mimari yapı hala hizmet vermeye devam etmektedir.
Görenleri hemen etkisi altına alan bu harika eserler, yıl boyunca milyonlarca turiste ev sahipliği yapmaktadır.
Türkiye’de Gotik Mimari Örnekleri
Ülkemizde tam olarak Gotik mimari sayılabilecek yapılar yoktur. Kiliseden camiye çevrilmiş kimi yapıda Gotik esintiler gözlenmektedir.
Sungurbey Cami / Niğde: Genel olarak yapıda Gotik mimari özellikleri görülmese de doğu kapısında bu üsluptan esinlenmeler vardır.
Hacı Küçük Cami / İstanbul: Özellikle minaresinde tipik sivri kemerli yapıyı görebildiğimiz Gotik mimari esintiler taşıyan bir eserdir.
Pertevniyal Valide Sultan Cami / İstanbul: Neogotik veyahut Gotik canlandırmacı üslup olarak bilinen 19. yüzyıl eseridir. Cami olarak yapılmış belki de tek Gotik mimari özellikli yapıdır.
Hıristiyanlığın ihtişamını ve yüceliğini göstermek için ortaya çıkan Gotik sanat, doğaldır ki başka dinlerin egemen olduğu ülkelerde görülmez. Ancak yapılan savaşlar neticesinde Gotik mimari esintiler, farklı şekillerde kendini hissettirmektedir.
İlgili terim; Barok Mimari