İtalya’da on yedinci yüzyıldan itibaren sanatın pek çok dalında ve en çok da mimari anlatımda görünen tarza Barok deniyor. Bu stilin yansımaya devam ettiği yıllar ise Barok dönem olarak adlandırılıyor.
Barok Sanat
Kelime anlamına bakıldığı zaman Portekizce “barroco” sözcüğünden geliyor. Tam yuvarlak şekilde durmayan, muntazam olmayan, düzensiz inci anlamındadır. Sadece kelime anlamına bakıldığında bile Barok sanatın, simetrik ve klasik olana karşı çıktığı anlaşılabilir. Girintili çıkıntılı formlar, abartılmış eğmeçli bezemeler kullanılarak, Rönesans’ın sakin ve durağan üslubuna zıt bir duruş sergiler.
Ünlü düşünürlere göre Barok sanatı çok daha geniş bir ideolojiyi yansıtıyor. Rahatsız edici, tuhaf ve garip düşünceleri; ayrıca bunlardan ortaya çıkan eserlerin hepsini Barok tarzı olarak görüyorlar. Öyle ki Barok stili müzik bile armonisiz ve uyumsuz bulunuyor.
Kendi dönemini aşan Barok sanatı, günümüzde hala kullanılmaktadır. Artık sadece bir dönemi değil; abartılı ve yoğun etki bırakan anlatımdaki her eserde Barok terim olarak bahsedilir. Hatta Barok tarzı mimari için tuhaflığın uyumu tanımlaması yapılır.
Barok Mimari Özellikleri
Barok dönemi mimarisi ilk olarak Roma ve çevresinde kendini gösteriyor. İlk Barok mimari eser olarak kabul edilen yapı, Vignola’nın Gesu Kilisesidir. Çıkıntılı çift ayak uygulaması, eğrisel tarzdaki çizgiler ve yuvarlatılmış köşeler Barok mimari tarzındaki pek çok kiliseye esin kaynağı olmuştur.
Yapısal temel kurallar olarak bakıldığında Barok mimari, Klasik dönem mimarisinin önemli ögelerini içermeye devam eder. Bunu Barok tarzına özgü yansımalarla yapar. Özgür ve geniş hayal gücüyle harmanlanmış bir yorum sergilenir. Klasik dönemdeki tüm o sütunlar, kubbeler, alınlıklar aşina olunan biçimlerinden tamamen kopmuştur. Barok mimari yapıların coşkusunu yükseltip, insanları daha da etkileyebilmek adına, heykel ve resim gibi diğer tüm sanatlardan da yararlanılmıştır. Barok mimari eserlerin genel özellikleri şöyledir:
- Duvarlar ve bezemeler, oval, eğrisel, kıvrımlı ve hareket efektiyle tasarlanır. Barok mimari yapıları ziyaret edenler, duvarların hareket ettiği hissini yaşadıklarını belirtir.
- Pencerelerden gelecek olan ışık özel olarak ayarlanır. Yapı içerisindeki Barok tarzı resim ve süslemeler bu nedenle çok daha ruhani bir görünüm elde eder.
- Barok dönemi eserleri genelinde “chiaroscuro” olarak tanımlanan ışık kullanımı görülür. Bu ışığın çok karanlık ve çok aydınlık formlarının bir arada kullanılarak zıtlık yaratılmasıdır. Barok mimari yapılarda sıklıkla kullanılır.
- Altın varak süslemeli duvarlar, tavanlar ve altın kaplamalı ahşap süslemeler, Barok mimari yapıların yaygın özellikleridir.
- Tavanlara yapılan büyük ve geniş freskler, bakanı hayran bırakan Barok mimari süslemeleridir.
- Barok tarzı heykeller ve resimlerle görsel olarak daha da vurgulanan mimari yapılar, Barok döneminin en belirgin özelliğidir.
- Özellikle yarım bırakılmış, tamamlanmamış mimari ögeler yine tipik Barok mimari özellikleridir.
- Canlı renklerin yoğun kullanımına ve abartılı süslemelere de en çok Barok dönemde rastlanır.
Mimari bir yapı ziyaret edildiğinde, göz kamaştırıcı altın varaklar, oval ve eğri formda ögeler, abartılı heykeller ve muhteşem tavan freskleri görülüyorsa o eser büyük ihtimalle Barok mimari tarzında yapılmıştır.
Barok Mimari Örnekleri
Her ne kadar Barok mimari, Roma ve çevresinden yayılmışsa da Avrupa’nın pek çok ülkesinde eşsiz Barok tarzı eserler mevcuttur. Bunlardan klasikleşmiş olan ve otoriteler tarafından en iyi Barok eserler olarak belirlenen yapılar:
Madrid Kraliyet Sarayı: İspanya’da bulunan bu Barok mimari yapı, devlet törenleri için hala kullanılıyor. Filippo Juvarra tarafından tasarlanmış ve 1735 yılında yapımına başlanmıştır.
Rezidans Würzburg: Bu eser Almanya’da ünlü mimar Balthasar Neumann tarafından yapılmıştır. 1780 yılında tamamlanan Barok mimari tarzındaki bu eser, Dünya Mirası listesindedir.
Versailles Sarayı: Türkçe’de Versay Sarayı olarak da bilinir. Fransız şatosu olarak tasarlanan bu Barok mimari eserin yapımı 1661 yılında başlamıştır. Fakat değişik zamanlarda ek yapılar ilave edilerek genişletilmiştir. Bu eser de Dünya Mirası olarak koruma altındadır.
Trevi Çeşmesi: İsmi genellikle Aşk Çeşmesi olarak bilinir. Roma’da olan bu Barok mimari eserde Hygieia, Demeter ve Poseidon heykelleri kullanılmıştır. Mimarları Nicola Salvi ve Giuseppe Pannini tarafından 1732 yılında yapımına başlanmıştır.
Aziz Paul Katedrali: İngiltere’deki bu eser hala Londra Piskoposluğunun merkezi olarak kullanılmaktadır. Büyük bir yangında hasar gören yapı, pek çok kez onarımdan geçmiştir. Fakat Barok mimari özelliğini hiç kaybetmemiştir.
Belvedere Sarayı: Viyana’da bulunan Barok mimari bu saray, Johann Lucas von Hildebrandt tarafından tasarlanmıştır. Günümüzde müze olarak kullanılan bu mimari eserde oldukça önemli tablolar da sergilenmektedir.
Türkiye’de Barok Mimari Örnekleri
Barok mimari tarzı topraklarımıza ancak 18. Yüzyılın ortalarından sonra gelebilmiştir. Özellikle İstanbul’da Barok stildeki yapıları gözlemlemek mümkündür.
Nuruosmaniye Camii: Ülkemizde bulunan ilk Barok mimari eserdir. Çemberlitaş’ta Kapalıçarşı girişindedir. Osmanlı mimarisi için batılılaşma denebilecek bir dönüm noktasıdır. 1755 yılında Mustafa Ağa ve Mimar Simeon tarafından yapılmıştır.
Dolmabahçe Sarayı: Barok mimari tarzının yanı sıra Rokoko ve hatta İtalyan Rönesansı etkilerini de barındırmaktadır. Garabet ve Nigoğos Balyan tarafından yapılan bu eserde yer alan saat kulesi de Türk Barok mimari yapısına bir örnektir.
Malta Köşkü: Malta’dan getirilen özel taşlarla yapıldığı için bu isimle bilinmektedir. Barok mimari yapılarında sıkça görülün tavan süslemeleri ve yoğun altın varak kullanımı, bu köşkün en belirgin özelliklerindendir.
Beylerbeyi Sarayı: 1865 yılında mimar Sarkis Balyan tarafından yapımı tamamlanmıştır. Yazlık saray olarak bilinen ana yapı asıl saray olarak geçmektedir. Barok mimari stilinin yanı sıra, Rönesans esintileri de gözlenmektedir.
İlgili terim; Gotik Mimari