Büyük ve oturma alanı geniş olan yapılarda, yapı öğelerinin genleşme, kısalma, sıcaklık gibi değişimlerden ya da yapının oturduğu zemindeki farklılıklardan dolayı strüktürde doğabilecek hasarları engellemek amacıyla boydan boya bırakılan boşluklara dilatasyon denir.
Kelime anlamı genleşme demektir.
Dilatasyon Derzi Nedir ve Bilinmesi Gerekenler
Bir yapının farklı kat sayısında bölümlerden oluşması veya çok uzun olması durumunda, strüktürel sisteminin tek parça halinde yapılmaması gerekir. Aksi halde, farklı yükler nedeniyle yapıda deformasyonlar oluşur. Bunu önlemek amacıyla yapının farklı yük alan bölümleri ya da farklı genleşme katsayısına sahip elemanlar, strüktürel olarak birbirinden bağımsız çalışan bloklar halinde tasarlanır. Bu bloklar arasındaki boşluklara ise dilatasyon (genleşme) derzi uygulanır.
Her blok için ayrı temel, kolon, kiriş gibi taşıyıcı elemanlar yapılır. Bu derzler hem binanın dış görünümü hem de bina içindeki koridor gibi sirkülasyon alanlarında çirkin bir görünüm verebilir. Bunu önlemek için derzler sıva ile kapatılmamalıdır. Çünkü en ufak bir genleşmede sıva çatlar ve yer yer dökülür. Bundan dolayı dilatasyon derzleri, gerek temel ve çatıdan su ve nemin girişini önlemek, gerekse derzin kötü görünümünü engellemek için, dilatasyon profili, fugası kullanılarak çeşitli yöntemlerle kapatılır.
Yapılan bu derzler, bina bloklarını birbirine bağlayacak şekilde doldurulmaz ve boş bırakılır. Fakat yapıya temelden geçmesi muhtemel su ve nemin zararlı etkilerinden korumak için, asfaltlı levha ve keçe gibi yalıtım malzemeleriyle doldurulabilir.
Dilatasyon Derzi Nerelerde Kullanılır?
- Bina blokları arasında,
- Komşu yapı ile yeni yapının arasında,
- İstinat duvarlarında,
- Sürekli hareket halinde olan köprü gibi yapı veya yapı elemanlarında,
- Temele gelen yük dağılımı düzensiz olan yapılarda,
- Bina elemanlarının, farklı blokların farklı genleşmesi durumunda,
- Zeminin homojen yapıda olmadığı durumlarda,
- Yeraltı suyunun düzensiz olduğu durumlarda kullanılır.
Dilatasyon Derzi Çeşitleri
- Oturma ve genleşme derzleri
- Hareket derzleri
- Titreşim derzleri
- Deprem derzleri
Kaç Metrede Bir Dilatasyon Yapılır?
Binalarda genellikle 30-40 metrede, istinat duvarlarında ve kaldırımlarda ise 10 metrede bir dilatasyon derzi yapılır. Birbirinden dilatasyon derzleri ile ayrılan bina bloklarının boyları 30 metre ile 50 metre arasında değişebilmektedir.
Dilatasyon Derzi Genişliği?
Binanın temelinden çatısına kadar devam ettirilen bu boşlukların genişliği, yapının boylarına bağlı olarak değişmektedir. Her 10 metre boy için 1 cm hesabıyla, genellikle 1-3 cm arasındadır. Örneğin 40 metre olan blok boyunda bir yapı için 4 cm genişliğinde boşluk bırakılır.
Sıcaklık değişimi, rötre, yükseklik farkı ve zemin koşullarına göre oluşturulan yapı derzleri 6 metre yüksekliğe kadar en az 3 cm olmalıdır. 6 metreden sonraki her 3 metre için 1 cm artırılmalıdır.
Sözlüğe geri dönmek için tıklayınız.